Anayasamız gereğince her birey temel hak ve büyüklüklere sahiptir. Sosyal hukuk devleti ve ilkeleri dışında hiçbir hak ve gerekçe olmadığı sürece kişiye ait bu hak ve özgürlükler engellenemez. Bireye ait bu temel hak ve özgürlüklerin önündeki siyasal, sosyal ve ekonomik engelleri ortadan kaldırmak devletin amaç ve sorumlukları arasındadır.
Temel hak ve özgürlüklerinin çiğnendiği iddiası ile kişiler, haklarını ihlal eden kişi veya kurumlara karşı haklarını mahkemelerde arayabilirler. Bu kişiler başkalarına ait temel haklarını çiğnediği ve suç işlediği iddiası ile yargılanabilirler. Yerel mahkemelerde yapılan yargılamaların sonucunda verilen kararlara üst mahkemelerde itiraz edilebilir. Ancak tüm bu süreçlerin sonunda bazen kişiler Anayasal Haklarının zarar gördüğüne ve verilen bu zararın yargılamalar ile yok edilemediğine olan inancını korumaya devam eder. Adalet duygusu gerçekleşmemiş, hukuk bireyi tatmin eden sonuçlara ulaştırmamıştır. Anayasa sayesinde bireye tanınan haklar ve özgürlükler önünde kamu gücü tarafından engeller çıkartıldığı düşünülmektedir.
Tüm bunların sonucunda Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı gündeme gelecektir.
- Haklar bakımından; Anayasamızda bireye tanınan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna bağlı protokollerde kabul gören temel hak ve özgürlüklere yönelik bir sınırlama bulunmalıdır. Başlıca temel hak ve özgürlüklerimiz başlıca adil yargılanma hakkı, haksız tutuklama, işkence yasağı, yaşam hakkı, seyahat özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü, özel hayatın gizliliği şeklindedir.
- Hakların ihlali bakımından; temel hak ve özgürlüklerin bir kamu gücü tarafından ihlal edilmiş olduğu ileri sürülebilmelidir. Kamu gücü tanımı sadece idari işlem ve eylemler gibi gözükse de aslında mahkemeler de yargılamalarını kamu adına yaptıklarından yargılama süreçlerindeki olası haksızlıklar kamu gücü kavramı bünyesinde değerlendirilir.
Temel hak ve özgürlüklerin kullanımı kamu gücü tarafından bir eylem, ihmal veya işlemle engellenmiş olmalıdır. Bireysel başvuru hakkı engelin kişisel, güncel bir hakka doğrudan yönelmesi durumlarında mümkündür.
Kişilerin haklarından bahsetmekle birlikte tüzel kişilere de değinmek gerekir. Özel hukuk tüzel kişilerinin başvuru hakkı sadece tüzel kişiliğe ait hakların ihlali halinde geçerlidir.
- Başvuru zamanı bakımından; tüm yargı ve idari başvuru yolları tükenmiş olmalıdır. İdari işlem, eylem veya ihmal suretiyle temel hak ve özgürlükleri ihlal edildiği iddiasında bulunan birey gerekli itirazları yapmış, davalarını açmış, temyiz ve üst makhemeye başvuru haklarını kullanmış olmalıdır. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru tüm mahkeme kararları ve idari işlemler aleyhine başvurulabilecek bir itiraz yolu değildir.
Bireysel başvuru hakkı tüm hukuki başvuru ve itiraz yollarının tüketilmesinden sonra verilen son kararın sonucunun öğrenilmesinden sonraki 30 gün içerisinde yapılabilir.
Anayasa Mahkemesi hak ve özgürlüklerin ihlali hakkında yapılan başvuruların sonucunda ihlalin olup olmadığına ve tekrar yargılama gerekip gerekmediğine karar verir.